Güvenilirlik Merkezli Bakım (Reliability Centred Maintenance - RCM) Nedir?
Bir işletmedeki güvenliğin sağlanabilmesi için sistemle ilgili bilgilerin toplanması bir temel oluşturur. Sistemin ve içinde yer alan aktivitelerin tümü analiz kapsamına alınmalıdır. Analiz önemli parçaları gözden kaçırmayacak şekilde tasarlanmalıdır. Takip edilecek ana yol tanımlanmalı ve buna uyulmalıdır.
Tehlikelerin artmasına neden olabilecek riskler tutarlı biçimde değerlendirilmelidir. İşte bu aşamada tehlikelerin tanımlanması için sistematik olarak belirlenmiş bir risk analizi yöntemi gereklidir. Güvenlik önlemlerinin oluşturulması ve değerlendirilmesinde sistematik yaklaşım kullanılmalıdır.
Güvenilirlik alanında uluslararası bir standart olan IEC 60300-3-9 “risk analizi“ ve ilgili şu tanımlamayı yapmaktadır. Bu standarta göre:
Risk analizi; mevcut bilginin tehlikelerin tanımlanması ve bireylere, topluma, mallara veya çevreye karşı risklerin tahmin edilmesi amacıyla sistematik biçimde kullanılmasıdır. Standartta risk, sıklığın veya meydana gelme olasılığının ve sözkonusu tehlikeli olayın sonucunun kombinasyonu olarak ifade edilir.
Güvenlik ancak kaza risklerinin sistematik olarak tanımlanması ve ortadan kaldırılması ile mümkündür. Tasarım sırasında yapılacak sistematik analizlerle hata ve problemlerin etkin şekilde belirlenmesi ile sonradan çıkacak daha büyük maliyetlerden kurtulmak mümkündür. Sistem veya proseslerde meydana gelebilecek arıza veya kesilmelere neden olabilecek faktörlerin sistematik olarak belirlenmesi ve yokedilmesi güvenilirlik çalışmaları ile yapılabilir. Güvenirliğin geliştirilmesi için çeşitli stratejiler uygulanabilir ve birleştirilebilir;
İyi tasarım: Yüksek güvenirlik için dizayn ve iyi mühendislik temeldir.
Güvenilir bileşenlerin kullanımı: Bir sitemin güvenirliği bütün olarak bileşenlerin ve alt sistemlerin güvenirliğine bağlıdır.
Bakım: Güvenirlik bakımından tesisin bakımı şüphesiz önemlidir. Ancak bakım ile güvenilir bileşenlerin kullanıldığı dizaynın mevcut güvenilirliğinin devamı saplanabilir.
Ekipman ve sistemler için teknik hatalardan tamamen kurtulmak mümkün değildir. Bir tasarım felsefesi de, hata oluştuğu taktirde sürekli güvenli duruma dönecek şekilde ekipmanın yapılmasıdır. Bu, basit sistemlerde çoğunlukla makinenin durması anlamına gelir. Genel olarak, bu tip sistemlerin oluşumu belirli tasarım prensipleri ve sadece belirli şekilde bozulan kritik bileşenlerin seçimini gerektirmektedir.
Ancak bazı durumlarda ekipmanın sadece basit bir şekilde durması ya da çalışmaması çok daha büyük sorunlara, hatalara veya tehlikelere sebiyet verebilir. İşte bu durumda onarımı mümkün ekipman, makine veya sistemlerin bakım programları yapılarak arıza yapmadan bakımının planlanması ya da bu ekipman, makine veya sistemin değiştirilmesi gerekir.
Bileşenlerin ve sistem fonksiyonlarının düzenli testi güvenirliğin sağlanması için etkili bir yöntem olabilir. Ancak değişik alt sistemlerin ve önemli bileşenlerin çalışıp çalışmadığının düzenli ve sık aralıklarla test edilmesini gerektirir. Eğer hatanın mevcudiyeti direk olarak görülemiyorsa özellikle kritik ekipman ve sistemler açısından bunun büyük önemi vardır. Ekipman veya sistemdeki hatanın gizli olarak artması demek, güvenlik fonksiyonunun ihtiyaç anında çalışmaması anlamına gelmektedir. Sistem güvenliğinin sağlanması için güvenirlik teorisi ve olasılık hesaplamalarının kullanılmasını gerektirir.
Diğer anahtar kavramlar ise Arızalar Arası Ortalama Süre (MTBF) ve Arızaya Kadar Geçen Ortalama Süre (MTTF)’dir. İki kavram birbirine benzerdir ama aynı değildir. MTBF, onarım yapılan malzeme grubuna veya sisteme uygulanır. Bu, toplam operasyon süresinin gerçekleşmeme sayısına bölünmesinden türetilmiş ortalama zamandır. Bundan farklı olarak, MTTF onarılamayacak durumdaki sistemlere uygulanır.
Güvenilirlik merkezli bakım (RCM), bütün ekipman türleri için gerekli güvenlik ve kullanılabilirlik hususları ve ekipmanın işleyişini verimli ve etkili biçimde sağlamak amacıyla arızaları yönetmek için uygulanması gereken ilkeleri tanımlamaya yönelik bir yöntemdir. RCM, sanayide geniş bir yelpazede kullanılan kanıtlanmış ve kabul görmüş bir yöntemdir. RCM, tanımlanabilir hataların güvenlik, işlemsel ve ekonomik sonuçları ve bu hataların sorumlu olduğu bozulma mekanizmasına uygun olarak ekipman için uygun ve etkili önleyici bakım gereksinimlerini belirlemeye yönelik bir karar süreci sağlar. RCM analizi, ekipmanın yaşam süreci boyunca işlemsel olarak gösterdiği değişiklikler yanında diğer eylem veya bakım görevlerinin gerçekleştirilme gerekliliği ile ilgili olarak yapılan bir analiz türüdür.
Bu bağlamda hesaplamalarda kullanılan çeşitli yazılımlar mevcuttur.
Referans Standartlar:
IEC 60300-3-11, Güvenilirlik Yönetimi – Bölüm 3-11: Uygulama Kılavuzu – Güvenilirlik Merkezli Bakım (Dependability management – Part 3-11: Application Guide – Reliability Centred Maintenance)
Analiz, elipmanın yaşam döngüsü boyunca güvenilirliğine ve üreticiden sağlanan ekipmana ait işlemsel veya ekonomik bilgilerine dayanmaktadır.
Bununla birlikte, üretici tarafından düşünülen ölçütlerin ürün ve uygulamasının türüne bağlı olacağı belirtilmelidir. En büyük faydası, kritik ekipmanların hangi ciddi güvenlik hatalarına, çevresel, ekonomik veya işlemsel etkilere sahip olacağının analizini yapabilmesidir.
RCM, uygulanabilir ve etkili bakımın gerçekleştirilmesini ve genel olarak tasarım ve gelişme aşaması boyunca ve işlem ve bakım süresince ekipmanların hatasız kullanımını sağlamak için kullanılmaktadır.
Girdi:
RCM'nin başarılı uygulaması ekipman ve yapısı, operasyonel çevre ve ilişkili sistemler, alt sistemler ve olası arızalar ve bu arızaların sonuçları ile birlikte ekipman öğelerinin iyi bir şekilde kavranılmasını gerektirir.
Hata Verisi ve Hesaplamalar:
Güvenirlik tekniklerinin kullanımı, bileşenler ve sistem hata verileri ve aynı zamanda onarıma ayrılan zamanlar hakkında bilgi sahibi olmayı gerektirir. Veri bankalarından veya teknik literatürden toplanabilir. Veriye ulaşılamaması durumunda güvenilirlik ve olasılık teoremleri için geçmişe dayalı tahminler kullanılabilir. Hesaplamalar ileri matematiksel tekniklerin uygulanmasını gerektirebilir. Zaten, asıl zorluk verinin toplanmasında ve değerlendirilmesinde ortaya çıkmaktadır. Bir problem de teknolojinin hızlı oranda gelişmesidir. Bileşenlerin yeni versiyonları o kadar kısa zaman aralıklarında ortaya çıkmaktadır ki, bu ekipman veya sistemlerin güvenirlikleri hakkında yeterli bilgi elde etmek için gereken süre yetersiz kalabilmektedir.
Süreç:
Bir RCM programının ana adımları aşağıdaki gibidir:
Başlatma ve planlama,
İşlevsel arıza analizi,
Görev seçimi,
Uygulanma aşaması,
Sürekli gelişim.
RCM, risk değerlendirmesindeki ana adımları takip ettiği için risk merkezlidir. Risk değerlendirme türü bir hata modu, etkisi, kritik olma durumu analizidir (FMECA) ancak bu bağlamda kullanıldığında, analiz için özel bir yaklaşıma ihtiyaç duyar. Risk tanımlama, bakım görevleri tarafından gerçekleştirerek sıklık ve/veya sonuçta azaltılabilen veya ortadan kaldırılabilen potansiyel hatalardaki durumlara odaklanır.
Bu analiz, ekipmanlara ait gerekli işlevler ve performans standartları dikkate alınarak bu ekipmanların işlevlerini yarıda bırakmaları veya ekipman ve bileşen arızaları tarafından işlevin tamamının gerçekleştirilememesi durumunda ortaya çıkacak sonucun etkisinin belirlenmesi şeklinde yapılır, ayrıca bu sonucu önlemek üzere ekipmana yapılması gerekli bakım programın geliştirilmesi veya ekipmanın ömür tahminini yapmak için de kullanılır.
RCM risk analizi, ekipman için gerçekleştirilen bakım olmadan meydana çıkabilecek her bir arıza (hata) sıklık tahmininden oluşur, sonuçlar hata etkileri belirlenerek oluşturulur. Risk seviyeleri, arıza sıklığı ve sonuçlarını içeren bir risk düzeyidir. Risk değerleme, her bir hata modu için uygun arıza (hata) yönetim politikası seçilerek gerçekleştirilir. Tüm RCM süreci yoğun olarak gelecek referans ve incelemesi için belgelenir, bu belgeleme arıza ve bakım ile ilgili verilerinin toplanması, gelişmelerin uygulanması ve sonuçların izlenmesini sağlar.
Çıktı :
RCM durum izleme, planlanan restorasyon, planlanan yenileme, arıza bulma veya mevcut olmayan önleyici bakım gibi bakım görevlerinin tanımlanmasını sağlar. Diğer olası eylemler, yeniden tasarım, işletim değişiklikleri veya bakım prosedürleri ya da ek eğitim içerebilen analizlerin gerekliliğini belirler. Bakım görev aralıkları ve arızi veya koruyucu bakım gerekliliklerinin ve periyotlarının doğru belirlenmesini sağlar.